فراتر از بیماری: مدلی که پزشکی و روان‌شناسی را برای همیشه تغییر داد

پزشکی در دوراهی: چرا مدل زیست‌پزشکی کافی نبود؟

برای قرن‌ها، پزشکی تحت سلطه مدل زیست‌پزشکی^۲ قرار داشت. این مدل، بدن انسان را مانند یک ماشین پیچیده می‌دید که بیماری، حاصل نقص در یکی از قطعات آن (مثلاً یک عضو یا یک فرآیند شیمیایی) است. وظیفه پزشک نیز پیدا کردن آن قطعه خراب و تعمیر یا جایگزینی آن بود. این نگاه دستاوردهای بزرگی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و واکسن‌ها را به ارمغان آورد، اما در مواجهه با بیماری‌های مزمن و مشکلات سلامت روان، به‌شدت محدود بود.

این مدل نمی‌توانست توضیح دهد چرا استرس کاری می‌تواند باعث تشدید میگرن شود، یا چرا حمایت عاطفی خانواده در بهبود یک بیمار پس از جراحی قلب مؤثر است. جورج انگل در دهه ۱۹۷۰ میلادی، با مشاهده این خلاءها، استدلال کرد که نادیده گرفتن ابعاد روانی و اجتماعی انسان، درکی ناقص و ناکارآمد از سلامت و بیماری به ما می‌دهد. او به دنبال یک نگاه کل‌نگر^۳ بود که انسان را در تمامیت وجودی‌اش ببیند.

معرفی مدل زیستی–روانی–اجتماعی: سه ستون اصلی سلامت

مدل پیشنهادی انگل که به مدل زیستی–روانی–اجتماعی^۴ مشهور شد، بر این ایده استوار است که سلامت و بیماری نتیجه تعامل پویا و مداوم بین سه بعد اصلی هستند. این سه بعد از هم جدا نیستند و هر یک بر دیگری تأثیر می‌گذارد.

این مدل در عمل چگونه کار می‌کند؟

بیایید یک مثال را بررسی کنیم: دو نفر به دلیل کمردرد شدید به پزشک مراجعه می‌کنند. بررسی‌های پزشکی نشان می‌دهد هر دو دچار فتق دیسک کمر با شدت یکسان هستند.

• بیمار اول، شغلی با استرس بالا دارد، اخیراً همسرش را از دست داده و باور دارد که این درد هرگز خوب نخواهد شد. او در خانه تنها زندگی می‌کند و دوستان کمی دارد. درد او نه تنها بهبود نمی‌یابد، بلکه روزبه‌روز شدیدتر شده و به افسردگی منجر می‌شود.
• بیمار دوم، از حمایت عاطفی همسر و فرزندانش برخوردار است، شغل باثباتی دارد و به توصیه‌های فیزیوتراپی عمل می‌کند. او باور دارد که با مراقبت می‌تواند بهبود یابد. با وجود وضعیت جسمی مشابه، او به تدریج بهبود یافته و به زندگی عادی بازمی‌گردد.

مدل زیست‌پزشکی نمی‌تواند این تفاوت را توضیح دهد، اما مدل زیستی–روانی–اجتماعی به وضوح نشان می‌دهد که عوامل روانی (باورها، استرس) و اجتماعی (حمایت خانواده، شغل) نقشی به اندازه عامل زیستی (فتق دیسک) در نتیجه نهایی دارند. اینجاست که اهمیت شنیده شدن و درک کامل داستان بیمار، همانطور که کارل راجرز بر آن تأکید داشت، خود را نشان می‌دهد. درمان مؤثر باید هر سه بعد را هدف قرار دهد: دارو برای کنترل درد (زیستی)، روان‌درمانی برای مدیریت استرس و تغییر باورهای منفی (روانی) و تقویت شبکه حمایتی (اجتماعی).

جمع‌بندی

مدل زیستی–روانی–اجتماعی جورج انگل یک چارچوب فکری ساده اما عمیق است که به ما یادآوری می‌کند سلامت و بیماری پدیده‌هایی چندبعدی هستند. این مدل از ما می‌خواهد که از نگاه تقلیل‌گرایانه به انسان به عنوان یک ماشین بیولوژیک فراتر رویم و او را به عنوان موجودی با ذهن، هیجان، و روابط منحصربه‌فرد بپذیریم. پذیرش این مدل، اولین قدم برای حرکت به سوی یک رویکرد درمانی انسانی‌تر، کامل‌تر و مؤثرتر است؛ رویکردی که نه تنها به بیماری، بلکه به کل انسان توجه می‌کند.

مطالب مرتبط

برای درک عمیق‌تر ابعاد مختلفی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد، مطالعه مقالات بعدی این سری را به شما پیشنهاد می‌کنیم:

• افکار شما واقعیت نیستند: چگونه بنیان‌گذار درمان شناختی، ابزار تغییر ذهن را به ما داد؟
• قدرت شفابخش شنیده شدن: کشف انقلابی که می‌گوید همدلی، کلید رشد انسان است
• از بقا تا خودشکوفایی: نقشه راه نیازهای انسان برای رسیدن به اوج قله وجود
• شما نمی‌توانید ارتباط برقرار نکنید: قوانین پنهانی که تمام روابط خانوادگی شما را اداره می‌کنند

دعوت به تعامل: تجربه شما از نگاه کل‌نگر به سلامت چیست؟

منابع

1. Borrell-Carrió, F., Suchman, A. L., & Epstein, R. M. (2004). The biopsychosocial model 25 years later: principles, practice, and scientific inquiry. Annals of family medicine, 2(6), 576–582.
2. World Health Organization (WHO). (2002). Towards a common language for functioning, disability and health: ICF.
3. Engel, G. L. (1977). The need for a new medical model: A challenge for biomedicine. Science, 196(4286), 129-136.