بسیاری از ما رواندرمانی را با «گفتگو درمانی» یکی میدانیم؛ فرآیندی که در آن با کلمات، به تحلیل گذشته و افکارمان میپردازیم. اما اگر کلید تغییر، نه در تحلیل گذشته، بلکه در تجربه زنده لحظه حال نهفته باشد؟ اگر بدن ما، بیش از کلماتمان، داستان واقعی هیجاناتمان را روایت کند؟ رویکردهایی مانند گشتالتدرمانی۲ و روانشناسی بدنمند۴ دقیقاً همین مسیر را دنبال میکنند. آنها ما را از دنیای انتزاعی «فکر کردن درباره» مشکلات، به دنیای ملموس «تجربه کردن» آنها در اینجا و اکنون۱ دعوت میکنند.
چرا «اینجا و اکنون» دروازه تغییر است؟
بسیاری از رنجهای روانی ما ریشه در گذشته (نشخوار فکری درباره اتفاقات) یا آینده (نگرانی و اضطراب) دارند. رویکردهای تجربی معتقدند که ما نمیتوانیم گذشته را تغییر دهیم یا آینده را کنترل کنیم؛ تنها جایی که قدرت واقعی برای تغییر داریم، لحظه حال است. وقتی به احساسات، افکار و حسهای بدنی خود در همین لحظه توجه میکنیم، الگوهای تکراری و ناکارآمدی که زندگی ما را مدیریت میکنند، آشکار میشوند. آگاهی از این الگوها در لحظه وقوع، اولین و مهمترین قدم برای تغییر آنهاست.
گشتالتدرمانی: تکمیل پازلهای ناتمام روان
گشتالتدرمانی که توسط فریتز پرلز توسعه یافت، یکی از قدرتمندترین رویکردهای متمرکز بر «اینجا و اکنون» است. واژه «گشتالت» به معنای «کل یکپارچه» است و این رویکرد معتقد است که ما به طور طبیعی به دنبال تکمیل تجربیات و رسیدن به تمامیت هستیم. بسیاری از مشکلات روانی از «تجربههای ناتمام» (Unfinished Business) ناشی میشوند؛ هیجانات ابرازنشده یا نیازهای برآوردهنشدهای از گذشته که هنوز در روان ما فعال هستند و انرژی ما را میگیرند. هدف گشتالتدرمانی، آوردن این تجربیات ناتمام به زمان حال و تکمیل آنها از طریق تکنیکهای خلاقانه است. این رویکرد، در راستای نگاه انسانگرایانه راجرز و مزلو، بر آگاهی و مسئولیتپذیری فرد برای رشد تأکید میکند.
یکی از مشهورترین تکنیکهای گشتالت، صندلی خالی (Empty Chair Technique)۳ است. در این تکنیک، از فرد خواسته میشود تا بخشهای مختلف وجود خود (مثلاً بخش منتقد و بخش خلاق) یا فرد مهمی در زندگیاش را روی یک صندلی خالی تصور کند و با او به گفتگو بپردازد. این گفتگوی زنده، به جای حرف زدن «درباره» یک تعارض، به فرد اجازه میدهد آن را «تجربه» و حلوفصل کند.
روانشناسی بدنمند: وقتی بدن سخن میگوید
روانشناسی بدنمند (Body-Oriented Psychology) این ایده را یک قدم فراتر میبرد و معتقد است که ذهن و بدن از هم جدا نیستند. تجربیات هیجانی ما، به ویژه تروماها و استرسهای مزمن، در بدن ما ثبت میشوند و خود را به شکل تنشهای عضلانی، الگوهای تنفسی نامنظم یا بیماریهای روانتنی نشان میدهند. ویلهلم رایش، از اولین نظریهپردازان این حوزه، از مفهومی به نام «زره بدنی» (Body Armor) صحبت کرد؛ یعنی لایههای دفاعی عضلانی که برای محافظت از خود در برابر دردهای هیجانی ایجاد میکنیم، اما به مرور زمان مانع تجربه کامل زندگی میشوند.
درمانهای بدنمند به جای تمرکز صرف بر گفتگو، از طریق تمرینهای تنفسی، حرکتی و توجه به حسهای بدنی، به فرد کمک میکنند تا با بدن خود آشتی کرده و هیجانات ذخیرهشده را آزاد کند. این رویکردها به ما میآموزند که بدن ما منبعی از خرد است و گوش دادن به آن میتواند ما را به سوی بهبودی هدایت کند. این مواجهه با حسهای بدنی، گاهی میتواند ما را با اضطرابهای عمیقتری روبرو کند که در رویکردهای وجودی فرانکل و یالوم به آن پرداخته میشود.
پل ارتباطی با سایر رویکردها
تمرکز بر «اینجا و اکنون» و تجربه بدنی، امروزه به بخش مهمی از بسیاری از رویکردهای درمانی تبدیل شده است. مفاهیمی مانند ذهنآگاهی (Mindfulness) که در درمانهای موج سوم مانند ACT و DBT به کار میروند، ریشههای عمیقی در این نگاه تجربی دارند. این رویکردها به ما نشان میدهند که چگونه میتوان با مشاهده بدون قضاوت افکار و احساسات در لحظه حال، از غرق شدن در آنها رها شد. همانطور که در مقاله بعدی خواهیم دید، این میراث تجربی، رواندرمانی مدرن را عمیقاً تحت تأثیر قرار داده است.
جمعبندی: چگونه به بدن و لحظه حال خود بازگردیم؟
گشتالتدرمانی و روانشناسی بدنمند به ما یادآوری میکنند که بهبودی و رشد، تنها یک فرآیند ذهنی نیست، بلکه یک تجربه یکپارچه است که تمام وجود ما را در بر میگیرد. آنها ما را تشویق میکنند که از تحلیل بیپایان فاصله بگیریم و به سادگی به آنچه در همین لحظه در حال وقوع است - در ذهن، قلب و بدنمان - توجه کنیم. شما میتوانید این آگاهی را در زندگی روزمره تمرین کنید. برای چند لحظه مکث کنید، به نحوه تنفس خود توجه کنید، حس پاهایتان روی زمین را احساس کنید و از خود بپرسید: «در همین لحظه، چه احساسی دارم؟» این بازگشت ساده به «اینجا و اکنون»، میتواند آغازی برای یک زندگی آگاهانهتر و یکپارچهتر باشد.
مطالب مرتبط
دعوت به تعامل
آیا تا به حال به ارتباط بین هیجانات و حسهای بدنی خود توجه کردهاید؟ تجربه شما از تمرین حضور در لحظه حال چیست؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
گشتالتدرمانی چیست و هدف آن چیست؟
گشتالتدرمانی یک رویکرد انسانگرا و تجربی است که بر آگاهی از لحظه حال (اینجا و اکنون) تمرکز دارد. هدف آن کمک به فرد برای آگاه شدن از احساسات، رفتارها و الگوهای فکری خود در لحظه و تکمیل تجربیات ناتمام گذشته برای رسیدن به یکپارچگی است.
تکنیک صندلی خالی چه کاربردی دارد؟
تکنیک صندلی خالی در گشتالتدرمانی برای گفتگو با بخشهای مختلف وجود خود یا افراد مهم زندگی (حاضر یا غایب) استفاده میشود. این تکنیک به فرد کمک میکند تا تعارضات درونی را حل کرده، احساسات سرکوبشده را بیان کند و به درک عمیقتری از روابط خود برسد.
روانشناسی بدنمند چگونه به درمان کمک میکند؟
روانشناسی بدنمند معتقد است که تجربیات و هیجانات ما در بدن ذخیره میشوند. این رویکرد از طریق توجه به حسهای بدنی، تنفس و حرکات، به آزادسازی تنشهای مزمن و هیجانات سرکوبشده کمک میکند و به فرد اجازه میدهد تا به خرد بدن خود دسترسی پیدا کند.
واژهنامه
- اینجا و اکنون (Here and Now): مفهومی کلیدی در رواندرمانی تجربی که بر تمرکز آگاهی بر لحظه حال، یعنی افکار، احساسات و حسهای بدنی که در همین لحظه تجربه میشوند، تأکید دارد.
- گشتالتدرمانی (Gestalt Therapy): یک رویکرد رواندرمانی که توسط فریتز پرلز توسعه یافته و بر آگاهی، مسئولیتپذیری فردی و تجربه یکپارچه در لحظه حال تمرکز میکند.
- صندلی خالی (Empty Chair Technique): تکنیکی در گشتالتدرمانی که در آن فرد با یک بخش از وجود خود یا شخص دیگری که به صورت نمادین روی یک صندلی خالی قرار گرفته، گفتگو میکند.
- روانشناسی بدنمند (Body-Oriented Psychology): رویکردی در روانشناسی که بر ارتباط جداییناپذیر ذهن و بدن تأکید دارد و معتقد است که تجربیات روانی در بدن ذخیره میشوند و میتوان از طریق کار با بدن به آنها دسترسی یافت.
منابع
- Levine, P. A. (1997). Waking the tiger: Healing trauma. North Atlantic Books.
- Yontef, G. (1993). Awareness, dialogue & process: Essays on Gestalt therapy. The Gestalt Journal Press.
- Perls, F. S. (1973). The Gestalt approach & eye witness to therapy. Science and Behavior Books.
این مطلب جایگزین تشخیص یا درمان حرفهای نیست.
برای تصمیمهای پزشکی با متخصص مشورت کنید.
