مدل پنج عامل بزرگ شخصیت، دهههاست که به عنوان یک چارچوب استاندارد برای درک تفاوتهای فردی شناخته میشود. اما آیا این پنج عامل تمام داستان را بیان میکنند؟ پژوهشگران در مطالعات بینفرهنگی متوجه شدند که شاید یک قطعه مهم از این پازل نادیده گرفته شده باشد: بعدی که به صداقت، انصاف و فروتنی ما مربوط میشود. این مشاهدات به تولد مدل و آزمون هگزاکو (HEXACO)۱ منجر شد؛ مدلی ششعاملی که با افزودن بُعد «صداقت-تواضع» درک ما از شخصیت، بهویژه در حوزههای اخلاقی و اجتماعی را عمیقتر میکند.
مدل هگزاکو چگونه متولد شد؟
ریشههای مدل هگزاکو، مانند مدل پنج عاملی، به مطالعات واژگانی۲ برمیگردد. در این رویکرد، پژوهشگران هزاران صفت توصیفکننده شخصیت را در زبانهای مختلف بررسی میکنند تا ببینند کدام ابعاد اصلی به طور مداوم ظاهر میشوند. مایکل اشتون و کیبوم لی، دو پژوهشگر کلیدی این حوزه، با تحلیل دادههای زبانهای گوناگون دریافتند که به جای پنج عامل، شش عامل به طور مداوم در فرهنگهای مختلف پدیدار میشود. آن عامل ششم، همان «صداقت-تواضع» بود که در مدل پنج عاملی به وضوح وجود نداشت [۱].
عامل ششم: صداقت-تواضع (Honesty-Humility) چیست؟
این عامل که با حرف H نمایش داده میشود، اصلیترین نوآوری مدل هگزاکو است. صداقت-تواضع۳ به تمایل افراد برای منصف بودن، صادق بودن و اجتناب از طمع و فریبکاری اشاره دارد. این بُعد نشان میدهد که افراد تا چه حد منافع شخصی خود را بر دیگران ترجیح میدهند و آیا حاضرند برای رسیدن به اهدافشان قوانین را زیر پا بگذارند یا خیر.
افراد با نمره بالا در صداقت-تواضع
کسانی که نمره بالایی در این عامل میگیرند، معمولاً صادق، فروتن و منصف هستند. آنها تمایلی به سوءاستفاده از دیگران ندارند، به دنبال ثروت و جایگاه اجتماعی به هر قیمتی نیستند و معمولاً با همه افراد، صرفنظر از موقعیتشان، با احترام رفتار میکنند. این افراد کمتر احتمال دارد درگیر رفتارهای غیراخلاقی مانند تقلب یا خیانت شوند.
افراد با نمره پایین در صداقت-تواضع
در مقابل، افرادی که نمره پایینی در این عامل دارند، ممکن است خودمحورتر باشند و احساس کنند شایستگی بیشتری نسبت به دیگران دارند. آنها ممکن است برای کسب سود شخصی، دیگران را فریب دهند یا از آنها سوءاستفاده کنند. این افراد معمولاً تمایل بیشتری به خودنمایی، مادیگرایی و شکستن قوانین برای رسیدن به خواستههایشان دارند.
نگاهی به پنج عامل دیگر در مدل هگزاکو
پنج عامل دیگر هگزاکو شباهت زیادی به مدل پنج عاملی دارند، اما تفاوتهای ظریفی نیز وجود دارد:
- هیجانی بودن (Emotionality - E): شبیه به روانرنجورخویی در مدل پنج عاملی است، اما بیشتر بر ترس، اضطراب و نیاز به حمایت عاطفی تمرکز دارد.
- برونگرایی (eXtraversion - X): بسیار شبیه به همتای خود در مدل پنج عاملی است و به اجتماعی بودن، سرزندگی و اعتماد به نفس اجتماعی اشاره دارد.
- توافقپذیری (Agreeableness - A): این عامل در هگزاکو بیشتر به معنای بخشندگی، ملایمت و انعطافپذیری است، در حالی که در مدل پنج عاملی بیشتر بر همدردی تمرکز دارد. جنبههای مرتبط با خشم در این عامل قرار میگیرند.
- وجدانمندی (Conscientiousness - C): تقریباً معادل وجدانمندی در مدل پنج عاملی است و به نظم، پشتکار و کمالگرایی مربوط میشود.
- گشودگی به تجربه (Openness to Experience - O): این عامل نیز بسیار شبیه به مدل پنج عاملی است و کنجکاوی، خلاقیت و غیرمتعارف بودن را میسنجد.
چرا عامل ششم اهمیت دارد؟ کاربردهای هگزاکو
افزودن عامل صداقت-تواضع، قدرت پیشبینی مدل شخصیت را در بسیاری از حوزهها افزایش داده است. برای مثال، مطالعات نشان دادهاند که نمره پایین در این عامل، پیشبینیکننده قویتری برای رفتارهای ضداجتماعی در محیط کار (مانند دزدی یا آزار و اذیت)، تمایل به خیانت در روابط عاطفی و حتی رفتارهای مجرمانه است [۲].
به همین دلیل، مدل هگزاکو در روانشناسی سازمانی (برای استخدام و پیشگیری از رفتارهای مخرب)، روانشناسی اجتماعی (برای مطالعه همکاری و رقابت) و حتی روانشناسی سیاسی (برای درک ایدئولوژیها) کاربردهای فراوانی پیدا کرده است.
هگزاکو در برابر پنج عامل بزرگ: یک مقایسه کوتاه
هر دو مدل ابزارهای معتبری هستند، اما برای اهداف متفاوتی طراحی شدهاند. مدل پنج عاملی (که با آزمونهایی مانند نئو و BFI-2 سنجیده میشود) یک چارچوب کلی و جامع برای توصیف شخصیت است. مدل هگزاکو با افزودن عامل صداقت-تواضع، نگاه دقیقتری به جنبههای اخلاقی و اجتماعی شخصیت ارائه میدهد و در پیشبینی رفتارهای مرتبط با انصاف و همکاری، برتری دارد.
جمعبندی
مدل شخصیت هگزاکو یک گام مهم رو به جلو در درک پیچیدگیهای شخصیت انسان است. با معرفی عامل «صداقت-تواضع»، این مدل به ما یادآوری میکند که جنبههای اخلاقی و تمایل ما به انصاف، بخش جداییناپذیری از هویت ما هستند. هگزاکو صرفاً یک مدل جایگزین نیست، بلکه یک مکمل قدرتمند برای مدل پنج عاملی است که به ما کمک میکند تا جنبههای تاریک و روشن طبیعت انسان را با وضوح بیشتری ببینیم و درک کنیم چرا افراد در موقعیتهای اخلاقی، تصمیمهای متفاوتی میگیرند.
دعوت به مشاوره و خودشناسی: وقتی صداقت و انصاف در روابطتان اهمیت دارد
اگر احساس میکنید مسائل مربوط به انصاف، صداقت یا سوءاستفاده در روابط شخصی یا کاری شما نقش پررنگی دارند و باعث ایجاد چالش شدهاند، صحبت با یک متخصص میتواند راهگشا باشد. درک الگوهای شخصیتی خود و دیگران به شما کمک میکند تا روابط سالمتری بسازید و از خود در برابر آسیب محافظت کنید. ما در کلینیک تسکین روان آمادهایم تا در این مسیر شما را همراهی کنیم.
تماس با تسکین روان برای رزرو وقت مشاورهبرای دریافت راهنمایی و بررسی اینکه چگونه مشاوره میتواند به بهبود روابط شما کمک کند، با ما تماس بگیرید.
دعوت به تعامل: نقش صداقت در تجربه شما چیست؟
آیا تا به حال با موقعیتی روبرو شدهاید که در آن صداقت و انصاف یک فرد (یا عدم آن) تأثیر عمیقی بر شما گذاشته باشد؟ به نظر شما این بُعد شخصیتی چقدر در روابط امروزی اهمیت دارد؟ تجربیات و نظرات خود را با ما و دیگران در میان بگذارید.
سوالات متداول
HEXACO مخفف چیست؟
HEXACO مخفف شش عامل اصلی این مدل است: Honesty-Humility (صداقت-تواضع)، Emotionality (هیجانی بودن)، eXtraversion (برونگرایی)، Agreeableness (توافقپذیری)، Conscientiousness (وجدانمندی)، و Openness to Experience (گشودگی به تجربه).
تفاوت اصلی مدل هگزاکو با مدل پنج عاملی چیست؟
تفاوت اصلی، افزودن عامل ششم یعنی «صداقت-تواضع» است. این عامل به پیشبینی رفتارهای اخلاقی، همکاری و خودخواهی کمک میکند. علاوه بر این، تعریف عامل توافقپذیری و هیجانی بودن در هگزاکو کمی با مدل پنج عاملی متفاوت است.
آیا نمره پایین در عامل صداقت-تواضع به معنای «بد بودن» فرد است؟
خیر. مدلهای شخصیت برای توصیف الگوهای رفتاری هستند، نه برای قضاوت اخلاقی. نمره پایین در این عامل ممکن است نشاندهنده تمایل فرد به اولویت دادن به منافع شخصی، اعتماد به نفس بالا در موقعیتهای اجتماعی و تمایل به استفاده از فرصتها باشد. این ویژگیها میتوانند در برخی موقعیتها مفید و در برخی دیگر چالشبرانگیز باشند.
واژهنامه
- هگزاکو (HEXACO): یک مدل ششعاملی شخصیت که شامل صداقت-تواضع، هیجانی بودن، برونگرایی، توافقپذیری، وجدانمندی و گشودگی به تجربه است. پرسشنامه مرتبط با آن HEXACO-PI-R نام دارد.
- مطالعات واژگانی (Lexical Studies): رویکردی در روانشناسی شخصیت که فرض میکند مهمترین تفاوتهای فردی در زبان طبیعی کدگذاری شدهاند. در این روش، صفات شخصیتی از طریق تحلیل واژگان یک زبان استخراج میشوند.
- صداقت-تواضع (Honesty-Humility): عامل ششم و کلیدی در مدل هگزاکو که به میزان صداقت، انصاف، فروتنی و عدم تمایل به طمع و فریبکاری در فرد اشاره دارد.
منابع
- Lee, K., & Ashton, M. C. (2012). *The H factor of personality: Why some people are manipulative, self-entitled, materialistic, and exploitive—and why it matters for everyone*. Wilfrid Laurier University Press.
- Ashton, M. C., & Lee, K. (2007). Empirical, theoretical, and practical advantages of the HEXACO model of personality structure. *Personality and Social Psychology Review, 11*(2), 150-166.
این مطلب جایگزین تشخیص یا درمان حرفهای نیست.
برای تصمیمهای پزشکی با متخصص مشورت کنید.
