پس از تجربه یک رویداد سخت و تکاندهنده، ذهن و روان ما به شیوههای مختلفی واکنش نشان میدهد. برخی از این واکنشها آشکارند، اما بسیاری از آنها در دنیای درونی ما رخ میدهند. برای درک بهتر این تأثیرات ذهنی، متخصصان و پژوهشگران از ابزارهای دقیقی استفاده میکنند. یکی از معتبرترین این ابزارها، مقیاس تأثیر رویداد (IES-R)۱ است که به ما کمک میکند سه چهره اصلی واکنش روانی به تروما را بشناسیم و بسنجیم.
IES-R چیست و چرا اهمیت دارد؟
مقیاس تأثیر رویداد - نسخه بازبینیشده (Impact of Event Scale-Revised یا IES-R) یک پرسشنامه خودگزارشی کوتاه است که برای اندازهگیری میزان پریشانی ذهنی فرد پس از مواجهه با یک رویداد آسیبزا طراحی شده است. برخلاف ابزارهایی که مستقیماً برای تشخیص PTSD ساخته شدهاند، تمرکز اصلی IES-R بر روی تجربه درونی و ذهنی فرد از آن رویداد است. این ابزار به ما نشان میدهد که یک اتفاق خاص، چقدر ذهن فرد را به خود مشغول کرده و زندگی روانی او را تحت تأثیر قرار داده است.
سه بعد کلیدی واکنش به تروما در IES-R
قدرت IES-R در توانایی آن برای تفکیک و سنجش سه دسته اصلی از واکنشهای پس از تروما نهفته است:
نفوذ (Intrusion): وقتی گذشته حال را تسخیر میکند
بعد نفوذ۲ به شیوههایی اشاره دارد که خاطره رویداد آسیبزا به صورت ناخواسته وارد آگاهی فرد میشود. این شامل موارد زیر است:
- افکار، تصاویر یا خاطرات مزاحم و تکرارشونده.
- کابوسهای مرتبط با رویداد.
- احساس یا عمل کردن به گونهای که انگار رویداد در حال تکرار است (فلشبک).
- پریشانی شدید هنگام مواجهه با یادآورهای رویداد.
این علائم نشان میدهند که ذهن هنوز در تلاش است تا آن تجربه سخت را پردازش و هضم کند.
اجتناب (Avoidance): تلاش برای فراموشی
بعد اجتناب۳ شامل تلاشهای آگاهانه یا ناآگاهانه فرد برای دوری از هر چیزی است که خاطره تروما را زنده میکند. این میتواند به دو شکل بروز کند:
- اجتناب شناختی: تلاش برای فکر نکردن یا صحبت نکردن درباره رویداد.
- اجتناب رفتاری: دوری از افراد، مکانها، فعالیتها یا موقعیتهایی که یادآور آن اتفاق هستند.
اگرچه اجتناب در کوتاهمدت ممکن است باعث کاهش اضطراب شود، اما در بلندمدت مانع از پردازش هیجانی و بهبودی میشود.
برانگیختگی (Hyperarousal): حالت آمادهباش دائمی
بعد برانگیختگی۴ نشاندهنده تغییرات فیزیولوژیک و روانی است که باعث میشود سیستم عصبی فرد در حالت گوشبهزنگی و آمادهباش قرار گیرد. این علائم عبارتند از:
- تحریکپذیری و خشم ناگهانی.
- مشکل در تمرکز.
- گوشبهزنگی بیش از حد (Hypervigilance).
- واکنش از جا پریدن exagerated (Startle response).
- مشکلات خواب (دشواری در به خواب رفتن یا تداوم خواب).
این حالت نشان میدهد که بدن فرد هنوز احساس خطر میکند، حتی اگر خطر واقعی برطرف شده باشد.
کاربردهای IES-R در پژوهش و کلینیک
IES-R به دلیل اعتبار و سادگی، کاربردهای فراوانی دارد:
- پژوهشهای تروما: این مقیاس به طور گسترده در مطالعات مربوط به بازماندگان بلایای طبیعی، جنگ، حوادث رانندگی و خشونت برای ارزیابی سریع تأثیر روانی این رویدادها بر جمعیتهای بزرگ استفاده میشود.
- محیطهای بالینی: اگرچه IES-R ابزار تشخیصی نیست، اما میتواند به عنوان یک ابزار مکمل در کنار سایر ارزیابیها به کار رود. این مقیاس به درمانگر کمک میکند تا درک بهتری از تجربه ذهنی مراجع پیدا کند و میتواند برای پایش کاهش پریشانی در طول درمان مفید باشد.
یک نکته مهم: IES-R ابزار تشخیص PTSD نیست
بسیار مهم است که بدانیم IES-R برای تشخیص رسمی اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) طراحی نشده است. تشخیص PTSD بر اساس معیارهای DSM-5 نیازمند وجود علائمی در خوشه «تغییرات منفی در خلق و شناخت» است که IES-R آنها را به طور کامل پوشش نمیدهد. بنابراین، نمره بالا در IES-R صرفاً نشاندهنده پریشانی قابل توجه است و برای تشخیص قطعی، باید از ارزیابیهای جامعتری مانند مصاحبه بالینی CAPS-5 یا چکلیستهای مبتنی بر DSM-5 مانند PCL-5 استفاده کرد.
جمعبندی
مقیاس تأثیر رویداد (IES-R) یک پنجره ارزشمند به دنیای درونی فرد پس از تجربه تروما باز میکند. با تمرکز بر سه واکنش کلیدی نفوذ، اجتناب و برانگیختگی، این ابزار به ما کمک میکند تا شدت پریشانی ذهنی را درک و اندازهگیری کنیم. اگرچه IES-R به تنهایی برای تشخیص کافی نیست، اما به عنوان یک ابزار پژوهشی و مکمل بالینی، نقشی حیاتی در افزایش دانش ما درباره تأثیرات عمیق رویدادهای آسیبزا و کمک به بهبودی بازماندگان ایفا میکند.
دعوت به مشاوره و خودشناسی: وقتی رویدادی ذهن شما را رها نمیکند
اگر پس از یک تجربه سخت، با افکار و تصاویر ناخواستهای دستوپنجه نرم میکنید، یا متوجه شدهاید که برای فرار از خاطرات، خود را از دیگران و فعالیتها دور میکنید، بدانید که این واکنشها طبیعی اما نیازمند توجه هستند. صحبت با یک متخصص تروما میتواند به شما کمک کند تا این الگوها را بشناسید و راههایی سالم برای پردازش آن رویداد و بازیابی کنترل زندگیتان پیدا کنید.
تماس با تسکین روان برای دریافت حمایت تخصصیشما مجبور نیستید به تنهایی با این بار سنگین کنار بیایید. ما اینجا هستیم تا در فضایی امن به شما گوش دهیم و همراهیتان کنیم.
دعوت به تعامل: تجربه شما از افکار ناخواسته چیست؟
بسیاری از افراد پس از رویدادهای استرسزا، با پدیده «نفوذ افکار» یا خاطرات ناخواسته مواجه میشوند. به نظر شما، چه راهکارهایی (حتی کوچک) میتواند به مدیریت این افکار در لحظه کمک کند؟ تجربیات و دیدگاههای خود را با دیگران به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
مقیاس تأثیر رویداد (IES-R) دقیقاً چه چیزی را اندازهگیری میکند؟
IES-R میزان پریشانی ذهنی (subjective distress) فرد را پس از یک رویداد آسیبزا اندازهگیری میکند. این ابزار به طور خاص بر سه دسته واکنش متمرکز است: نفوذ (افکار و تصاویر ناخواسته)، اجتناب (دوری از یادآورها) و برانگیختگی (گوشبهزنگی و تحریکپذیری).
آیا IES-R میتواند PTSD را تشخیص دهد؟
خیر. IES-R یک ابزار تشخیصی برای PTSD نیست. این مقیاس برای سنجش شدت تأثیر روانی یک رویداد طراحی شده است و تمام معیارهای تشخیصی PTSD (مانند تغییرات منفی در خلق و شناخت) را پوشش نمیدهد. تشخیص PTSD نیازمند ارزیابی بالینی جامع است.
چه کسانی از IES-R استفاده میکنند؟
این ابزار به طور گسترده در پژوهشهای مربوط به تروما (مثلاً برای ارزیابی تأثیر بلایای طبیعی یا حوادث بر جمعیت) استفاده میشود. در محیطهای بالینی نیز به عنوان ابزاری مکمل برای درک بهتر تجربه مراجع و پایش تغییرات در طول زمان به کار میرود.
تفاوت IES-R با PCL-5 چیست؟
تمرکز اصلی IES-R بر سنجش پریشانی ذهنی ناشی از یک رویداد خاص است، در حالی که PCL-5 به طور مستقیم برای سنجش شدت علائم PTSD بر اساس معیارهای DSM-5 طراحی شده است. PCL-5 به تشخیص نزدیکتر است، اما IES-R به درک عمیقتر تجربه درونی فرد کمک میکند.
واژهنامه
- مقیاس تأثیر رویداد (Impact of Event Scale-Revised - IES-R): یک پرسشنامه خودگزارشی ۲۲ سوالی که برای سنجش پریشانی ذهنی ناشی از یک رویداد آسیبزا و بر اساس سه زیرمقیاس نفوذ، اجتناب و برانگیختگی طراحی شده است.
- نفوذ (Intrusion): یکی از واکنشهای اصلی به تروما که شامل ورود ناخواسته و مزاحم افکار، تصاویر، خاطرات یا کابوسهای مرتبط با رویداد آسیبزا به ذهن فرد است.
- اجتناب (Avoidance): مکانیسمی دفاعی پس از تروما که در آن فرد به طور فعال تلاش میکند از افکار، احساسات، مکانها یا افرادی که یادآور رویداد آسیبزا هستند، دوری کند.
- برانگیختگی (Hyperarousal): حالتی از افزایش تحریکپذیری فیزیولوژیک و روانی پس از تروما که با علائمی مانند گوشبهزنگی، مشکلات خواب، تحریکپذیری و واکنشهای از جا پریدن شدید مشخص میشود.
منابع
- Weiss, D. S., & Marmar, C. R. (1997). The Impact of Event Scale-Revised. In J. P. Wilson & T. M. Keane (Eds.), Assessing psychological trauma and PTSD (pp. 399-411). Guilford Press.
- Horowitz, M., Wilner, N., & Alvarez, W. (1979). Impact of Event Scale: A measure of subjective stress. Psychosomatic Medicine, 41(3), 209–218.
این مطلب جایگزین تشخیص یا درمان حرفهای نیست.
برای تصمیمهای پزشکی با متخصص مشورت کنید.
