رقص هماهنگ دو ذهن: چگونه تعاملات نادیدنی نوزاد و مادر، معماری مغز را می‌سازد؟

دنیل استرن: از کاناپه روان‌تحلیل‌گری تا آزمایشگاه نوزادان

دنیل استرن کار خود را به عنوان یک روان‌تحلیل‌گر آغاز کرد، اما به زودی دریافت که نظریه‌های موجود درباره دوران نوزادی، بیشتر بر اساس بازسازی‌های ذهنی بزرگسالان در جلسات درمان استوار است تا مشاهده مستقیم نوزادان. او با استفاده از تکنولوژی ضبط ویدئویی و تحلیل فریم‌به‌فریم، به دنیای نوزادان واقعی قدم گذاشت. آنچه او کشف کرد، انقلابی بود: نوزادان موجوداتی منفعل نیستند که تنها به دنبال ارضای نیازهای فیزیکی باشند؛ آن‌ها از همان لحظه تولد، شرکای فعالی در جستجوی ارتباط و معنا هستند.

تحقیقات استرن نشان داد که نوزادان به شکلی باورنکردنی به حالات عاطفی مراقب خود حساس‌اند و دائماً در حال تبادل سیگنال‌های غیرکلامی با او هستند. این تعاملات لحظه‌به‌لحظه، سنگ‌بنای چیزی را می‌سازند که او آن را «خودِ بین‌فردی» (Interpersonal Self) می‌نامید. این نگاه، تاییدی بود بر ایده‌هایی که بعدها در نظریه زمینه بین‌ذهنی به بلوغ رسید [۱].

موسیقی نانوشته روابط: هم‌سازی عاطفی و لحظات حال

دو مفهوم کلیدی در کار استرن، به درک این رقص ظریف کمک می‌کنند: هم‌سازی عاطفی و لحظات حال.

هم‌سازی عاطفی: فراتر از تقلید

هم‌سازی عاطفی (Affective Attunement)^۱ به معنای توانایی مراقب برای خواندن حالت هیجانی نوزاد و پاسخ دادن به آن به شیوه‌ای است که نشان دهد آن حالت درک شده است. نکته کلیدی این است که هم‌سازی، تقلید صرف نیست. اگر نوزاد از دیدن یک اسباب‌بازی هیجان‌زده شود و دست‌هایش را تکان دهد، مادر ممکن است به جای تکان دادن دست‌هایش، با صدایی آهنگین و هیجان‌زده بگوید: «واااای! چه قشنگه!». در اینجا، مادر رفتار را تقلید نکرده، بلکه «کیفیت احساسی» آن (یعنی هیجان فزاینده) را در یک کانال حسی دیگر (صدا) بازتاب داده است. این فرآیند به نوزاد پیام می‌دهد: «من احساس تو را می‌فهمم. تو تنها نیستی.» این تجربه‌های مکرر «فهمیده شدن»، اساس اعتماد و امنیت را در کودک پایه‌ریزی می‌کند.

معماری مغز در کارگاه رابطه: اهمیت ترمیم

شاید مهم‌ترین یافته استرن، پیوند دادن این تعاملات ظریف به رشد فیزیکی مغز باشد. مغز نوزاد با تجربیاتش سیم‌کشی می‌شود. وقتی نوزاد استرس دارد و مراقب او را آرام می‌کند، مسیرهای عصبی مربوط به تنظیم هیجان در مغز تقویت می‌شوند. وقتی نوزاد از طریق هم‌سازی عاطفی، احساس فهمیده شدن می‌کند، مدارهای مغزی مرتبط با همدلی و ارتباط اجتماعی رشد می‌کنند.

اما استرن واقع‌بین بود. او می‌دانست که هیچ والدی نمی‌تواند همیشه و در همه حال با فرزندش کاملاً هماهنگ باشد. در واقع، او نشان داد که حدود ۷۰ درصد تعاملات، ناهماهنگ هستند! اما نکته حیاتی این است که سلامت روان، از هماهنگی بی‌وقفه ناشی نمی‌شود، بلکه از توانایی ترمیم تعاملی (Interactive Repair)^۳ حاصل می‌شود [۲]. وقتی مادر متوجه می‌شود که نیاز کودک را اشتباه فهمیده و تلاش می‌کند آن را جبران کند، به کودک درس بسیار مهمی می‌دهد: «روابط ممکن است دچار مشکل شوند، اما ما می‌توانیم آن‌ها را ترمیم کنیم.» این چرخه ناهماهنگی و ترمیم، به کودک انعطاف‌پذیری، امید و اعتماد به دیگران را می‌آموزد. این بُعد از شنیدن و پاسخ دادن، به مسئولیت اخلاقی که دانا اورنج از آن صحبت می‌کند، بسیار نزدیک است.

جمع‌بندی

کارهای دنیل استرن به ما نشان می‌دهد که پیچیده‌ترین دستاوردهای انسانی ما—عشق، همدلی، اعتماد و توانایی تنظیم هیجانات—ریشه در ساده‌ترین و اولین تعاملات ما دارند. «رقص» نادیدنی بین نوزاد و مراقب، تنها یک پیش‌درآمد زیبا برای زندگی نیست؛ بلکه خودِ فرآیند ساختن ذهن و مغز است. این نگاه به ما یادآوری می‌کند که کیفیت حضور ما در روابطمان، چه به عنوان والد، چه به عنوان شریک عاطفی یا درمانگر، اهمیتی حیاتی دارد. در نهایت، این لحظات کوچک و گذرا از ارتباط واقعی هستند که ما را به آنچه هستیم تبدیل می‌کنند و ظرفیت ما برای ساختن روابط سالم در آینده را تعیین می‌نمایند.

مطالب مرتبط

برای درک بهتر ابعاد مختلف روان‌شناسی رابطه‌مند، مطالعه این مقالات را از دست ندهید:

• ذهن شما تنها نیست: چگونه دنیای روانی ما در فضای «بین» افراد شکل می‌گیرد؟
• ما یکی نیستیم، ما چند نفریم: چرا پذیرش «چندپارگی» خود، کلید سلامت روان است؟
• وقتی درمانگر دیگر «پرده سفید» نیست: نقش ذهنیت تحلیل‌گر در اتاق درمان
• هنر گوش دادن: مسئولیت اخلاقی ما در فهمیدن دنیای دیگری

دعوت به تعامل: چه لحظه‌های کوچکی در روابطتان برایتان ماندگار شده است؟

منابع

1. Beebe, B., & Lachmann, F. M. (2002). Infant Research and Adult Treatment: Co-constructing Interactions. The Analytic Press.
2. Stern, D. N. (1985). The Interpersonal World of the Infant: A View from Psychoanalysis and Developmental Psychology. Basic Books.