انسان یک لوح سفید است: ایده رادیکالی که می‌گوید ما تماماً محصول محیط خود هستیم

از پاولف تا رفتارگرایی: یک گام فراتر

واتسون به شدت تحت تأثیر کارهای ایوان پاولف و شرطی‌سازی کلاسیک قرار گرفت. او دریافت که اگر بتوان یک پاسخ فیزیولوژیک ساده مانند ترشح بزاق را در سگ‌ها شرطی کرد، پس شاید بتوان پیچیده‌ترین رفتارهای انسانی، از جمله هیجانات را نیز از طریق شرطی‌سازی توضیح داد و حتی ایجاد کرد. او این ایده را یک قدم فراتر برد و ادعا کرد که تمام رفتارهای ما، از عشق و نفرت گرفته تا مهارت‌ها و ترس‌ها، چیزی جز زنجیره‌ای از پاسخ‌های شرطی‌شده به محرک‌های محیطی نیستند. این دیدگاه به جبرگرایی محیطی^۳ معروف شد: این محیط است که سرنوشت ما را رقم می‌زند، نه ژن‌ها یا اراده آزاد.

میراث تاریک یک آزمایش غیراخلاقی

واتسون با این آزمایش ثابت کرد که ترس می‌تواند آموخته شود. اما این آزمایش امروزه به دلایل متعدد غیراخلاقی تلقی می‌شود [۲]. اولاً، ترس و آسیب روانی به یک کودک خردسال بدون رضایت آگاهانه والدینش تحمیل شد. ثانیاً و مهم‌تر از آن، واتسون و رینر هیچ تلاشی برای از بین بردن این ترس شرطی‌شده (فرآیندی به نام حساسیت‌زدایی) انجام ندادند و آلبرت با این ترس جدید از آزمایشگاه خارج شد. سرنوشت نهایی آلبرت کوچولو برای دهه‌ها نامعلوم بود، اما تحقیقات بعدی نشان داد که او احتمالاً در سن شش سالگی به دلیل بیماری درگذشته است.

پیامدهای ایده لوح سفید: از تربیت فرزند تا تبلیغات

ایده‌های واتسون تأثیر عمیقی بر جامعه آمریکا گذاشت. او کتاب‌های پرفروشی در مورد تربیت فرزند نوشت که در آن‌ها به والدین توصیه می‌کرد با فرزندان خود با فاصله عاطفی و مانند بزرگسالان کوچک رفتار کنند. او معتقد بود ابراز محبت بیش از حد، کودک را لوس و وابسته می‌کند و تربیت باید بر اساس یک برنامه منظم و مهندسی‌شده از پاداش‌ها و تنبیه‌ها باشد. این رویکرد سرد و مکانیکی، اگرچه امروزه منسوخ شده، اما برای نسل‌ها بر شیوه‌های فرزندپروری تأثیر گذاشت.

واتسون پس از اخراج از دانشگاه به دلیل یک رسوایی شخصی، وارد دنیای تبلیغات شد و در آنجا نیز بسیار موفق بود. او اصول شرطی‌سازی را برای ایجاد وفاداری به برند به کار برد. او به شرکت‌ها آموخت که چگونه محصولات خود (محرک خنثی) را با تصاویری که احساسات مثبت مانند امنیت، جذابیت یا اعتبار را برمی‌انگیزند (محرک غیرشرطی) همراه کنند تا مشتریان به صورت ناخودآگاه احساس خوبی نسبت به آن برند پیدا کنند.

نگاهی انتقادی: آیا ما واقعاً لوح سفید هستیم؟

با وجود تأثیرگذاری واتسون، دیدگاه افراطی او مبنی بر اینکه انسان یک لوح کاملاً سفید است، امروزه طرفداران کمی دارد. روانشناسی مدرن و علوم اعصاب نشان داده‌اند که ما با استعدادها، گرایش‌ها و ویژگی‌های شخصیتی ذاتی به دنیا می‌آییم که توسط ژنتیک تعیین می‌شوند. برای مثال، برخی نوزادان از بدو تولد مضطرب‌تر یا آرام‌تر هستند. محیط این ویژگی‌های ذاتی را شکل می‌دهد و آن‌ها را تقویت یا تضعیف می‌کند، اما آن‌ها را از هیچ خلق نمی‌کند.

رفتارگرایی واتسون با نادیده گرفتن کامل فرآیندهای شناختی (تفکر، باور، حافظه) و نقش ژنتیک، تصویری ناقص و ماشینی از انسان ارائه می‌دهد. نظریه‌های بعدی مانند شرطی‌سازی عامل اسکینر که بر نقش پیامدها تأکید داشت و به خصوص نظریه یادگیری اجتماعی بندورا که نقش مشاهده و تفکر را وارد معادله کرد، به تکامل این دیدگاه کمک کردند.

جمع‌بندی

جان واتسون با ایده‌های جسورانه و گاه بحث‌برانگیز خود، روانشناسی را مجبور کرد تا خود را به عنوان یک علم عینی بازتعریف کند. او با تأکید مطلق بر نقش محیط، اهمیت تربیت و تجربیات اولیه زندگی را به ما یادآوری کرد. اگرچه امروز می‌دانیم که انسان یک «لوح سفید» نیست و شخصیت ما محصول تعاملی پیچیده بین ژن‌ها و محیط است، اما میراث واتسون همچنان زنده است. او به ما نشان داد که بسیاری از ترس‌ها، علاقه‌ها و عادات ما آموخته شده‌اند و این آگاهی، خود اولین قدم برای درک و تغییر الگوهایی است که محیط در ما حک کرده است.

مطالب مرتبط

این مقاله به بررسی دیدگاه‌های جان واتسون پرداخت. برای ادامه این مسیر تاریخی و درک تکامل نظریه‌های یادگیری، مقالات زیر را مطالعه کنید:

• زنگی که در مغز شما به صدا در می‌آید: کشف محرک‌های پنهانی که هوس‌ها و ترس‌های شما را کنترل می‌کنند
• معتاد به طراحی: چگونه گوشی شما از ترفندهای روانشناسی برای نگه داشتن شما پای صفحه استفاده می‌کند؟
• قانون آزمون و خطا: اصل ساده‌ای که نحوه یادگیری تمام مهارت‌های شما را توضیح می‌دهد
• شما از کسانی که تماشا می‌کنید، تقلید می‌کنید: قدرت پنهان یادگیری مشاهده‌ای در شکل دادن به شخصیت شما

دعوت به تعامل: چقدر از شخصیت خود را محصول تربیت می‌دانید؟

منابع

1. McLeod, S. (2023). *John B. Watson's Theory of Behaviorism*. Simply Psychology. قابل دسترسی در [لینک]
2. Cherry, K. (2023). *The Little Albert Experiment*. Verywell Mind. قابل دسترسی در [لینک]
3. Green, C. D. (2009). *Classics in the History of Psychology*. "Psychology as the Behaviorist Views it" by John B. Watson (1913). قابل دسترسی در [لینک]